Các yếu tố ảnh hưởng đến việc ra quyết định

Việc ra quyết định là một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày và trong môi trường làm việc. Mỗi quyết định mà chúng ta đưa ra có thể ảnh hưởng lớn đến tương lai, vì vậy việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc ra quyết định là rất quan trọng. Những yếu tố này không chỉ bao gồm tình huống cụ thể mà còn liên quan đến cảm xúc, đạo đức và thậm chí là kinh nghiệm cá nhân. Cùng chúng tôi khám phá các yếu tố chủ yếu có thể tác động đến quá trình ra quyết định nha.

1. Loại quyết định

Dưới đây là một số loại quyết định mà chúng ta có thể gặp phải trong đời sống và công việc:

• Quyết định thường xuyên hay chiến lược: Quyết định thường xuyên là những quyết định được đưa ra lặp lại, không yêu cầu nhiều sự cân nhắc, ví dụ như chọn bữa sáng hàng ngày. Trong khi đó, quyết định chiến lược thường liên quan đến những sự lựa chọn quan trọng, có thể thay đổi cuộc sống hoặc sự nghiệp, như mua nhà hay phát triển sản phẩm mới.
• Quyết định nhỏ hay lớn: Quyết định nhỏ là những quyết định không có tác động lớn nếu có sai sót, ví dụ như mua một chiếc lò nướng bánh mì. Ngược lại, quyết định lớn có thể thay đổi cuộc sống, như quyết định kết hôn hay mua một ngôi nhà.
• Cá nhân hay tập thể: Quyết định cá nhân là do một người duy nhất thực hiện, trong khi quyết định tập thể đòi hỏi phải lắng nghe ý kiến của nhiều người trước khi đưa ra lựa chọn cuối cùng.
• Khẩn cấp hay không khẩn cấp: Quyết định khẩn cấp yêu cầu phải đưa ra nhanh chóng, như xử lý sự cố máy tính, trong khi quyết định không khẩn cấp cho phép chúng ta có thêm thời gian để suy nghĩ, ví dụ như lập kế hoạch du lịch.

2. Môi trường

Môi trường là yếu tố bên ngoài tác động lên quá trình ra quyết định, bao gồm:

• Văn hóa và giá trị: Môi trường làm việc và văn hóa công ty có thể ảnh hưởng đến việc ra quyết định. Một công ty khuyến khích sự sáng tạo sẽ dễ dàng thúc đẩy những quyết định đổi mới, trong khi một công ty nghiêm khắc với sai lầm có thể khiến nhân viên dè dặt khi đưa ra quyết định.
• Mức độ rủi ro: Để ra quyết định, chúng ta cần cân nhắc giữa rủi ro và phần thưởng. Có những quyết định chứa đựng nhiều rủi ro, nhưng lại hứa hẹn phần thưởng lớn, điều này đòi hỏi phải đánh giá kỹ lưỡng trước khi lựa chọn.
• Sự chắc chắn và không chắc chắn: Sự chắc chắn trong quyết định mang lại sự an tâm, nhưng khi có nhiều yếu tố không chắc chắn, chúng ta phải xem xét các khả năng và cân nhắc các phương án dự phòng.

3. Đạo đức

Mỗi quyết định không chỉ dựa trên lợi ích cá nhân mà còn cần cân nhắc các giá trị đạo đức:

• Tính hợp pháp: Quyết định của bạn có tuân thủ pháp luật không?
• Sự công bằng: Quyết định có đảm bảo quyền lợi cho mọi người liên quan không?
• Đạo đức cá nhân: Quyết định có phù hợp với chuẩn mực đạo đức của bạn không?

4. Cảm xúc

Cảm xúc đóng vai trò quan trọng trong quá trình ra quyết định. Đôi khi cảm xúc có thể làm việc ra quyết định bị lệch lạc:

• Ảnh hưởng của cảm xúc cụ thể: Những cảm xúc như tức giận có thể thúc đẩy việc chấp nhận rủi ro, trong khi sợ hãi có thể khiến chúng ta trở nên cẩn trọng hơn.
• Giảm thiểu cảm xúc tiêu cực: Khi một quyết định tạo ra cảm xúc tiêu cực, chúng ta có xu hướng trì hoãn hoặc tránh né.
• Sự hối tiếc: Sau khi quyết định, cảm giác hối tiếc thường xuất hiện nếu chúng ta cho rằng mình đã không lựa chọn đúng đắn.
• Gắn bó cảm xúc: Nếu bạn quá gắn bó với một lựa chọn hoặc trạng thái hiện tại, điều này có thể làm giảm khả năng đưa ra quyết định sáng suốt.

5. Sự khác biệt cá nhân

Mỗi người có cách tiếp cận ra quyết định khác nhau dựa trên:

• Giá trị cá nhân: Những giá trị như đạo đức, văn hóa sẽ ảnh hưởng đến cách bạn ra quyết định. Ví dụ, nếu bạn coi trọng môi trường, bạn có thể chọn sản phẩm thân thiện với môi trường dù giá cao hơn.
• Kinh nghiệm: Trải nghiệm trước đây của bạn sẽ ảnh hưởng đến cách bạn đối mặt với những quyết định tương tự trong tương lai.
• Phong cách suy nghĩ: Một số người có phong cách suy nghĩ hệ thống, thích phân tích chi tiết, trong khi một số khác lại dựa nhiều vào trực giác.
• Thái độ với rủi ro: Thái độ của bạn đối với rủi ro sẽ ảnh hưởng lớn đến việc bạn có sẵn sàng chấp nhận rủi ro trong quá trình ra quyết định hay không.

6. Rào cản

Những rào cản có thể ngăn cản việc ra quyết định hiệu quả, sau đây là một số rào cản thường gặp:

• Thiên kiến: Những thiên kiến, chẳng hạn như thiên kiến xác nhận (chỉ tìm kiếm thông tin ủng hộ quan điểm của mình), có thể ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình ra quyết định.
• Khung tham chiếu: Cách thông tin được trình bày có thể làm thay đổi cách chúng ta đánh giá tình huống. Ví dụ, một sản phẩm được quảng cáo là “ít đường” sẽ hấp dẫn hơn so với khi nó được miêu tả là “có chứa 20% đường”.
• Lượng thông tin: Thiếu thông tin hoặc có quá nhiều thông tin có thể làm khó quá trình ra quyết định.
• Những người liên quan: Sự tham gia của những người có xung đột lợi ích hoặc không có đủ chuyên môn cũng có thể cản trở quyết định.
• Giới hạn lý trí: Lý thuyết giới hạn lý trí của Herbert Simon cho rằng con người không thể luôn luôn lý trí hoàn toàn trong việc ra quyết định do hạn chế về thời gian, tài nguyên và năng lực nhận thức.

Việc ra quyết định là một quá trình phức tạp và chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố khác nhau. Hiểu rõ những yếu tố ảnh hưởng đến việc ra quyết định sẽ giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn và đưa ra những lựa chọn thông minh hơn trong cả công việc và cuộc sống. Khi nhận thức rõ ràng về những ảnh hưởng này, chúng ta có thể nâng cao khả năng ra quyết định, từ đó cải thiện kết quả và đạt được mục tiêu một cách hiệu quả hơn. Hãy tham gia khoá học Kỹ năng ra quyết định của Proateco để cùng hiểu rõ hơn về các kỹ năng ra quyết định này nhé!